ಚಿತ್ರದುರ್ಗ: ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಒಡೆಯರು ಕೇವಲ ಅರಮನೆ, ಕೋಟೆಗಳ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತವಾಗಿರದೆ, ರಾಜ್ಯದ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಜನರ ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕಾಗಿ ನೂರಾರು ನೀರಾವರಿ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸಿದ್ದರು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಹಳೆ ಮೈಸೂರು ಭಾಗದಲ್ಲಿ 40ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಣ್ಣ ಹಾಗೂ ಬೃಹತ್ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿ ಈ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು “ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ರಾಜಧಾನಿ”ಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಇತಿಹಾಸದ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದು ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಇಲ್ಲಿದೆ.
ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ಮತ್ತು ನೀರಾವರಿ ಆಸಕ್ತಿ
ಮೈಸೂರು ಪ್ರಾಂತ್ಯದ ಕೃಷಿ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ಅವರ ಪಾತ್ರ ಮಹತ್ವದ್ದು. ಅವರು ವಾಣಿಜ್ಯ ಬೆಳೆಯಾದ ರೇಷ್ಮೆ ಮತ್ತು ಅನೇಕ ಹಣ್ಣಿನ ಗಿಡಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿ ಕೃಷಿಗೆ ಹೊಸ ಆಯಾಮ ನೀಡಿದರು. ನದಿಗಳಿಗೆ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಆಸೆ ಅವರಿಗೂ ಇತ್ತು. ಆದರೆ ಬ್ರಿಟಿಷರೊಂದಿಗಿನ ನಿರಂತರ ಯುದ್ಧಗಳು ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಸಂಘರ್ಷಗಳಿಂದಾಗಿ ಅವರ ಯೋಜನೆಗಳು ಕಾರ್ಯರೂಪಕ್ಕೆ ಬರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಇತಿಹಾಸಕಾರರು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಡುತ್ತಾರೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಸಚಿವ ಡಾ. ಎಚ್.ಸಿ. ಮಹದೇವಪ್ಪ ಅವರು, ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ಕನ್ನಂಬಾಡಿ ಬಳಿ ಅಣೆಕಟ್ಟಿಗೆ ಅಡಿಗಲ್ಲು ಹಾಕಿದ್ದರು ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆಯು ಈ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುತ್ತದೆ.
ಮೈಸೂರು ಒಡೆಯರ ನೀರಾವರಿ ಪರಂಪರೆ
ಯದುವಂಶದ ರಾಜರುಗಳ ಆಳ್ವಿಕೆ ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನಕ್ಕೆ ಸುವರ್ಣಯುಗವಾಗಿತ್ತು. ಜನಪರ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದ ರಾಜರುಗಳು, ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮುಮ್ಮಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ (1799-1868) ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅದಕ್ಕೂ ಮುಂಚಿನ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಣ್ಣ ನೀರಾವರಿ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೊಳಿಸಿದ್ದರು.
- ಕಾವೇರಿ ನದಿಯ ಮೇಲಿನ ಕಟ್ಟೆಗಳು: ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿ ಚಿಕ್ಕರಾಜ ಸಾಗರ, ಎಡಮುರಿ ದೇವರಾಯ ಕಟ್ಟೆ, ಬಲಮುರಿ ಕಟ್ಟೆ, ರಾಮಸ್ವಾಮಿ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಮತ್ತು ರಾಜ ಪರಮೇಶ್ವರಿ ಕಟ್ಟೆಗಳು ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡವು. ಇವು ಈ ಭಾಗದ ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಗೆ ನೀರುಣಿಸಿದವು.
- ಇತರ ನದಿಗಳ ಮೇಲಿನ ಯೋಜನೆಗಳು: ಲಕ್ಷ್ಮಣತೀರ್ಥ ನದಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಹನಗೋಡು, ಸಾಗರಕಟ್ಟೆ, ಕಟ್ಟೆಮಳಲವಾಡಿ ಮತ್ತು ಹಂಗರವಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು. ಹೇಮಾವತಿ ನದಿಗೆ ಶ್ರೀರಾಮದೇವರ ಕಟ್ಟೆ, ಕುಡೂರು ಕಟ್ಟೆ, ಮತ್ತು ಚಕ್ರತೀರ್ಥ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡವು. ಇವುಗಳ ಜೊತೆಗೆ ಚಾಮರಾಜ ಕಟ್ಟೆ, ಹನುಮಂತ ಕಟ್ಟೆ, ಚುಂಚನಕಟ್ಟೆ, ಅಡಗೂರಿನ ತಿಪ್ಪೂರು ಕಟ್ಟೆ, ನುಗು, ಹುಲ್ಲಹಳ್ಳಿ, ಮತ್ತು ಗುಂಡಾಲ್ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವೂ ನಡೆಯಿತು.
ಕೃಷ್ಣರಾಜಸಾಗರ: ನೀರಾವರಿ ಇತಿಹಾಸದ ಮಕುಟಮಣಿ
ಮೈಸೂರಿನ ನೀರಾವರಿ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜಸಾಗರ (ಕೆಆರ್‌ಎಸ್) ಅಣೆಕಟ್ಟು ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಹೆಜ್ಜೆ. 1911 ರಲ್ಲಿ ನಾಲ್ವಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅವರು ಇದರ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಅಡಿಗಲ್ಲು ಹಾಕಿದರು. ಆಗಿನ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಹಲವು ವಿರೋಧಗಳ ನಡುವೆಯೂ, ಮಹಾದೂರದೃಷ್ಟಿಯೊಂದಿಗೆ ಈ ಯೋಜನೆ ಆರಂಭವಾಯಿತು.
- ನಿರ್ಮಾಣ ಮತ್ತು ವೆಚ್ಚ: ಈ ಬೃಹತ್ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ನಿರ್ಮಾಣ 1931 ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಆಗಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದರ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ 2.30 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿ ವೆಚ್ಚವಾಯಿತು. ಇದರ ಎತ್ತರ 130 ಅಡಿ, ಉದ್ದ 8600 ಅಡಿ. ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ 23,000 ಎಕರೆ ಭೂಮಿ ಮುಳುಗಡೆಯಾಗಿದ್ದು, 25ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಗ್ರಾಮಗಳ 15,000 ಜನರನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ಅಣೆಕಟ್ಟಿನ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕಾಗಿ ರಾಜಮನೆತನ ತಮ್ಮ ಆಭರಣಗಳನ್ನು ಮಾರಿ ಹಣ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ್ದು ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.
- ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಅದ್ಭುತ: ಕೆಆರ್‌ಎಸ್ ಅಣೆಕಟ್ಟು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಸುಣ್ಣದ ಗಾರೆಯಿಂದ ನಿರ್ಮಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಸಿಮೆಂಟ್ ಬಳಕೆ ಇಲ್ಲದೆ, ಸುಣ್ಣದ ಗಾರೆಯನ್ನು ಗಟ್ಟಿಯಾದ ಕಟ್ಟಡ ಸಾಮಗ್ರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಿದ್ದು ಅಂದಿನ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಅದ್ಭುತ. ನೀರಿನ ಹರಿವಿನ ಪ್ರಮಾಣಕ್ಕನುಗುಣವಾಗಿ ಸ್ವಯಂಚಾಲಿತವಾಗಿ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುವ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿದ್ದು ಇದರ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶೇಷ. 1917ರಲ್ಲಿ ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟಿಗೆ ‘ಕೃಷ್ಣರಾಜಸಾಗರ’ ಎಂದು ಹೆಸರಿಡಲಾಯಿತು. ನಂತರ ನಾಲ್ವಡಿ ಅವರ ಉತ್ತರಾಧಿಕಾರಿ ಜಯಚಾಮರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಬೃಂದಾವನ ಗಾರ್ಡನ್ ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.
ಶತಮಾನದ ವಾಣಿ ವಿಲಾಸ ಸಾಗರ
ನಾಲ್ವಡಿ ಕೃಷ್ಣರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅವರ ರಾಜಮಾತೆ ಕೆಂಪನಂಜಮಣ್ಣಿ ಅವರ ಆಳ್ವಿಕೆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಚಿತ್ರದುರ್ಗ ಜಿಲ್ಲೆಯ ವೇದಾವತಿ ನದಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು ನಿರ್ಮಿಸುವ ಯೋಜನೆ ಆರಂಭವಾಯಿತು. 1895ರಲ್ಲಿ ಆರಂಭವಾದ ಈ ಯೋಜನೆ 1902ರಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿತು. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಮಾರಿಕಣಿವೆ ಜಲಾಶಯ ಎಂದು ಕರೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ ಈ ಅಣೆಕಟ್ಟಿಗೆ ನಂತರ ರಾಜಮಾತೆ ವಾಣಿ ವಿಲಾಸ ಸನ್ನಿಧಾನ ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು.
ಇತರೆ ಪ್ರಮುಖ ಜಲಾಶಯಗಳು
ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ಜಲಾಶಯಗಳು:
- ಮಾರ್ಕೋನಹಳ್ಳಿ ಜಲಾಶಯ: ಕುಣಿಗಲ್ ತಾಲೂಕಿನ ಶಿಂಷಾ ನದಿಗೆ ಅಡ್ಡಲಾಗಿ 1939ರಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ.
- ಮಾಧವ ಮಂತ್ರಿ ಅಣೆಕಟ್ಟು: ಇಂದಿಗೂ ಬಳಕೆಯಲ್ಲಿರುವ ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳಲ್ಲಿ ಇದೂ ಒಂದು. ತಿ.ನರಸೀಪುರ ತಾಲೂಕಿನ ತಲಕಾಡು ಸಮೀಪದ ಹೆಮ್ಮಿಗೆ ಬಳಿ ಇರುವ ಇದರ ಕಾಲ ಕ್ರಿ.ಶ. 1140 ಎಂದು ಹೇಳಲಾಗುತ್ತದೆ. 14ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಮಾಧವ ಮಂತ್ರಿ ಎಂಬುವರು ಇದನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದರು ಎಂಬ ಐತಿಹ್ಯವಿದೆ. ಇದು 1,076 ಮೀಟರ್ ಉದ್ದವಿದ್ದು, 6,000 ಎಕರೆ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ನೀರುಣಿಸುತ್ತದೆ.
ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರದ ಯೋಜನೆಗಳು
ದೇಶಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರೆತ ನಂತರವೂ ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಮುಖ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ನಿರ್ಮಾಣಗೊಂಡಿವೆ. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಕೆಲವು:
- ಹಾರಂಗಿ: ಕುಶಾಲನಗರದ ಬಳಿ.
- ಹೇಮಾವತಿ: ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ.
- ಕಬಿನಿ, ತಾರಕಾ, ನುಗು: ಹೆಚ್.ಡಿ.ಕೋಟೆ ತಾಲೂಕಿನಲ್ಲಿ.
- ಸುವರ್ಣವತಿ, ಚಿಕ್ಕಹೊಳೆ: ಚಾಮರಾಜನಗರದಲ್ಲಿ.
ಈ ಎಲ್ಲ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಹಳೆ ಮೈಸೂರು ಭಾಗದ ಕೃಷಿ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕತೆಗೆ ಅಡಿಪಾಯ ಹಾಕಿದ್ದು, ಮೈಸೂರು ಸಂಸ್ಥಾನದ ರಾಜರುಗಳು ಹಾಗೂ ನಂತರದ ಸರ್ಕಾರಗಳ ದೂರದೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ಜನಪರ ಕಾಳಜಿಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿವೆ.
